ضرورت ادامه کاوش کاروانسرا یا قلعه حکومتی چمشیر - بی نهایت اس ام اس

نوروز رجبی (سرپرست کاوش محوطه 54 سد چمشیر) با اشاره به همه کاوش هایی که در این محوطه اجرا شده، گفت: در خصوص مصاحبه و مصاحبه متولیان و مدیران مطالعات باستان شناسی سد چمشیر با رسانه ها باید دو مطلب را بیان کنم: نخست، فروکاستن مواد فرهنگی و تاریخی با واژگانی چون ارزشمند نبودن یا فاخر نبودن در مصاحبهی مسئولان سد و از آن بدتر در بیان برخی همکاران باستان شناس دیده شد. چنین فهمی از آثار تاریخی و فرهنگی سطحی غیر علمی است.

او با تاکید بر آنکه از نگاه تاریخی می دانیم مردمان کوچرو و جوامع متحرک در تحولات سیاسی و اجتماعی جهان نقش کلیدی داشتند، شرح داد: مثلاً، اکدی های و آشوری ها و آموری ها از فرات بالا وارد میان رودان شدند و در آنجا تمدن سازی کردند. هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان و عمده سلسله های ایران در دوران اسلامی چون غزنویان و سلجوقیان و ایلخانان تا زند و افشار و قاجار همگی از دل همین جوامع کوچرو و کوچ نشینان برخاستند. آیا شناخت آنها موضوع باستان شناسی نیست؟ آیا حق داریم مدارک آنها را مطالعه نکنیم یا بی ارزش بینگاریم؟ بله، بخش عمده مدارک فراوان باستان شناسی در محدوده مخزن سد چمشیر برای همین قبیل جوامع است که در شناخت آنها کوتاهی شد. این روایت مجعول از علم درست نیست.

این باستان شناس شرح داد: واقعا بر سر میراث فرهنگی چه آمده که متولیان پژوهش هایش تا بدین مقدار سطحی نگری می کنند. احتمالاً دوستان در آنجا دنبال طلا و ارگ شاهی یا آنگونه که گفتند شهرهای بزرگ بودند. در باستان شناسی تاکید است که پژوهشگر باید محیط و مواد فرهنگی را بشناسد و از موضوعات و پرسش های تاریخی منطقه آگاه باشد. نبود چنین مهمی ایراد خود را در اینجا به خوبی نشان داد. این برنامه میتوانست یکی از درخشان ترین برنامه های میدانی باستان شناسی ایران برای شناخت جوامع کوچ رو دامدار در غرب آسیا که جایگاه ویژه تمدنی در جهان دارد باشد.

ولی حیف که چون بسیاری از برنامه های دیگر در ادامه به بدترین شکل ممکن مدیریت شد، چون همیشه مقدار این میراث ارزشمند را به سطح خودمان کاستیم. برخلاف تصور برخی، کسی قصد و توقع تاریخ سازی ندارد اما فهم و شناخت درست مواد تاریخی از سوی پژوهشگران که مورد انتظار است.

رجبی یادآور شد: نکته دوم، اینکه کفایت و سرانجام مطالعات باستان شناسی را اعلام کردند! در حالی که برخی از محوطه ها هنوز نیازمند کاوش و استخراج اطلاعات هستند و پژوهش های کافی در آنها انجام نشده است. یکی از آنها محوطه 54 است که تنها بخشی از مجموعه گسترده آن را در بهار 1399 با هزینه اندک کاوش کردم و احتمالاً یک کاروانسرا بر سر راه خوزستان به بلندی های فارس در آغاز دوران اسلامی است. بنای برجدار چهار گوشه ای به مقدار 50 در 50 متر و مجموعه گسترده ای از بقایای ناشناخته معماری در پیرامون. در گزارشات مکتوب و جلسات با مسئولان پژوهشکده باستان شناسی و مدیر برنامه های میدانی سد هم همیشه تأکید بر لزوم انجام فصل دیگری از کاوش بود ولی بتازگی نادیده گرفته شد.

همیشه تاکید بر ناکافی بودن یک فصل کاوش و ادامه پژوهش ها برای شناخت محوطه و مواد فرهنگی آن داشته ام اما گویا سلیقه ای فراتر از مسائل میراثی و علمی در کار است.