محمد علی موحد؛ 100 سالگی شمس تبریزی روزگار ما - بی نهایت اس ام اس

خبرنگاران ؛ مهرداد خدیر- امروز دوم خرداد 1302 خورشیدی، دکتر محمدعلی موحد، شاعر، ادیب، مصحح، عرفان پژوه، تاریخ نگار، حقوق دان و عضو پیوستهٔ فرهنگستان زبان و ادب فارسی 100 و نویسنده مجموعه چند جلدی خواب آشفته نفت 100 ساله می گردد.

خدای را به راستی باید سپاس گفت که در حیات یک شخصیت فرهیخته یکصدمین زادروز او را یادآور می شویم و گرامی می داریم چرا که در بیشتر قریب به اتفاق وقتی از یکصدمین زادروز سخن می گوییم شخص چهره در نقاب خاک کشیده و رفته و در غیاب است و ممات نه در حیات.

وجه دیگر این که هم زنده است و هم به هوش. چون بعضی در حالی 100 سالگی را می بینند یا پای در آن می نهند که پای رفتن ندارند و زمین گیر و ناتوان شده یا از هوش و حواس افتاده یا به فراموشی گرفتار آمده اند و از گرامی داشت و جشن حظی نمی برند. با این همه هر چند این یادداشت به بهانۀ یکصدمین زادروز دکتر موحد محقق و ادیب و نفت پژوه است اما تردید داشتم بنویسم یا نه. به سه سبب:

نخست بدین خاطر که آیینی درخور تا ساعاتی دیگر در مرکز دایره المعارف اسلامی در دارآباد نیاوران برپا می گردد و قرار است چهره هایی در مقدار و آوازۀ مصطفی ملکیان و محمد رضا شفیعی کدکنی و سیروس علی نژاد در آن سخن بگویند و آوای شهرام ناظری هم طنین اندازد که این آخری لابد به خاطر اهتمام دکتر موحد به مولانا و انس خنیاگر ایرانی با اوست. از این رو گزارش این آیین و از زبان شخصیت های گونه گون نیکوتر است.

دوم به این خاطر که جایی به نقل از گابریل گارسیا مارکز خوانده بودم دنبال راز طول عمر روستای پدری خود بوده که غالبا بالای 100 عمر می کردند. چون تحقیق نموده دانسته که اغلب آنان از سن خود خبر ندارند ولی از وقتی شناسنامه دادند و سالیان را شمردند زودتر مردند! او به طعنه یا جد نتیجه گرفت گاه بهتر است از سن و سال خبر نداشته باشی. به همین دلیل یادآوری سن وسال افراد کهن سال و قدیمی را خوش نمی داشتم و هنوز هم ندارم.

حتی وقتی مجلاتی به یاد 80 و 90 ساله شدن بزرگان و نام آوران ویژه نامه هایی منتشر می کردند از تأمل آنان بر سن و تاریخ تولد شگفت زده می شدم. دربارۀ دکتر موحد اما به لطف فضای مجازی دیگر همه می دانند 100 ساله شده است. در بعضی روایت ها البته آمده پا به 100 می گذارد یعنی متولد 1403 خورشیدی است نه 1402. این ابهام البته در آیین امروز مرتفع خواهد شد!

با این وصف چون در خاتمه یادداشت 100 ساله شدن هِنری کیسینجر معمار سیاست خارجی ایالات متحده بر پایه توازن اشاره نموده بودم که ما هم 100 ساله داریم که چون او دانش ور است اما فرهیختگی در خدمت حقوق مردم نه توسعه قدرت و در زادروز به او خواهم پرداخت باید اشاره می شد و این سطور عمل به آن عهد است.

تعبیر مختلف الاضلاع درباره بعضی شخصیت ها برساخته دکتر شفیعی کدکنی است و احتمالا امروز هم از آن درباره دکتر موحد استفاده کند. اما چرا اضلاع مختلفی دارد این پیر فرزانه:

پاسخ را با درنگ بر وجوه مختلف زندگی او درمی یابیم: در سال 1329 به استخدام شرکت نفت ایران عایدی و به آبادان رفت. در سال 1332 سردبیر روزنامهٔ شرکت نفت شد و به تهران منتقل شد. در همین سال ترجمهٔ سفرنامهٔ ابن بطوطه را به دست گرفت که در سال 1336 منتشر شد و تشویق و تمجید استادانی همانند مجتبی مینوی و محمدعلی جمال زاده را در پی داشت.

سال 1338 مدرک دکتری خود را در رشتهٔ حقوق خصوصی از دانشکدهٔ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران دریافت کرد و سپس برای آشنایی بیشتر با مباحث حقوق بین الملل به انگلستان رفت و پژوهش های خود را زیرنظر پروفسور جنینگز و پروفسور شوارتزنبرگ در لندن پی گرفت. در همین دوران با ایران شناسانی همانند آربری و مینورسکی و لاکهارت همنشین شد و نیز به آنالیز نسخ خطی موزهٔ بریتانیا پرداخت.

موحد تألیفات و ترجمه های بسیاری را به دنیای ادب و معرفت تقدیم نموده که بزرگ ترین آنها چاپ انتقادی مقالات شمس تبریزی است. او در این اثر، ضمن تبیین شخصیت حقیقی شمس تبریزی، میراثِ مولانا را نیز از کج فهمی های وهم آلود شارحان پالوده است.

اثر سترگ او با عنوان خواب آشفته نفت نیز نشان می دهد تا چه حد به دکتر محمد مصدق علاقه مند و وفادار است. نکات متعددی درباره محمد علی موحد یادداشت نموده بودم تا در این نوشته بیاورم اما چنان که اشاره شد اگر از زبان میهمانان نشست دارآباد نقل گردد شیرین تر است.

همین قدر کافی است که موحد زاده تبریز است و با مولانا عجین و نمی دانم او را به مولانا ماننده کنم یا شمس تبریز در این روزگار بدانم؟ باقی بماند برای بعد.