بدرود دریا؛ برآیندی از حس نوستالژیک بندرنشینان - بی نهایت اس ام اس

ارث همیشگی زبان ملکی در غزل بهره گیری بسیار مناسب او از واژه هاست. این رویکرد را در دفتر پیشین وی نیز می توان دید. واژه هایی که در یک جریان ادبی زیبا با قرار دریافت در محورهای خوب همنشینی و جانشینی کار را برای عاطفه متن هموار نموده اند. زبان این مجموعه، بسیار قوی و ژرف است. ترس زبان از متن ریخته شده و قدرتمندانه رو به جلو حرکت می نماید.

واژه ها ساده و صاف در کنار هم چیده نشده اند، بلکه برای درک و فهم زبانی باید حوصله کرد و با عمق بخشی به زبان، خوانش باید صورت گیرد. ارتباط خوب مفاهیم زیست بومی در جریان ایماژی سازی شعر کار خود را به درستی انجام می دهد و انجام داده است. همسویی خوبی میان واژه ها و رفتارهای زیست بومی وجود دارد. واژه یابی و زبان شناسی این متن بسیار قوی و دل انگیز است:

امشب از هر سو نظر وا می کنم آن جا تویی

آسمان و ماه و دریا و زمین هر جا تویی

تا نظر وا می کنم در باغ چشمانم هنوز

شاخه دیرینه و نورسته سرپا تویی

از زبان خسته موجی در پس طوفان سیل

می تراود واژه امید ساحل ها تویی

(بدرود دریا، ملکی، 1399: 39)

در محور نوگرایی با چیز قابل ذکری برخورد نکردم. تمامی ترکیبات و واژه ها و فرم ذهنی محصول تجربه صدها سال سنت شعرسرایی ادبیات فارسی است. ترکیبات کهن و کلاسیک فراوان و واژه هایی با بار سنت و کهن ادبیات پُر و پیمان حضور یافته اند. این فرایند در دفتر اول شعر ملکی نیز رخ داده است و در هر دو دفتر گرچه کفه امتیاز نوگرایی را سبک نموده، ولی تأثیری در خوانش متن نداشته و باعث کهنگی و دِمُدِه شده متن نشده است. این وجه غالب با گرایش با سنجیده گویی در زبان و ایماژ فراوری نموده است. متن کاملا میراث دار ادبیات کلاسیک ماست و با تمام وفاداری ای که در این زمینه داشته است، به رویش زبان و تصویر پرداخته است.

منطق ماندگار و ادامه دار زبان شعری ملکی که در دفتر اول ایشان نیز دیده می گردد، بهره گیری مناسب و کافی از وجه شایسته بومی گرایی و مناسبات زیست بومی است. مناسباتی که به تنهایی می تواند در ماندگاری متن بسیار کارساز باشند. این اثر جسورانه به سراغ واژه ها و مفاهیم زیست بومی رفته و شالوده اصلی کار خود را همین مؤلفه قرار داده است. اندوه شاعر، اندوه اقلیم است. زبان خسته موج و تنهایی مردِ کنار ساحل لب دریا و نشاط ماهی ها و جاده کنگان و کاکی و همه و همه از صیدهایی است که با تور صور این مجموعه به دست آمده اند. هیچ شعری در این مجموعه یافت نمی گردد که بوی مفاهیم بومی را در خود نگنجانده باشد، این رویکرد خود برانگیزنده حس نوستالژی بندرنشینان است و نیز راهی برای بازخوانی و بازآموزی واژه های بومی محسوب می گردد.

پاسی از نیمه شب نمانده هنوز

مرد تنها کنار ساحل

گفت وگویی به خلوت شب داشت (همان، 137)

شنفت جمله زیبا ز لب هایت لب دریا (همان،91)

تو را به خسته ترین موج و ساحل دریا

تو را به پایکوبی شقایق، نشاط ماهی ها (همان،87)

آخرین صبحانه لب هایت بود

روز شنبه نیمه خرداد ماه

جاده کنگان و کاکی را همه

با حضورت می سپارم آه، راه (همان، 70).

در محور ایماژهای بومی، بهترین استفاده ها شده است، همه آن ها بهترین نحوه ورود را در دستگاه خیال ایفا کردند. واژه های بومی علاوه بر اینکه در ایماژها شرکت نموده اند، با بسامد بالایی به تکرار آن ها پرداخته شده و از این بابت یکنواختی را تا حدودی از بین برده است. مؤلفه های بومی بیشتر از دریا و محصولات دریا گرفته است.

از موضوعات خوب دیگر این دفتر حرکت در راستا عاطفه انسانی است. حرکتی که ملکی در دفتر قبلی شروع نموده و در این دفتر به زیبایی به بلوغ رسیده است (ر.ک به نیم قرن شعر بوشهر، سال 1398). در محور عاطفه اتفاق خوبی افتاده و آن این است که بسامد عاطفه انسانی در این مجموعه بسیار مناسب و بسزاست و در کنار آن از عواطف اجتماعی که درد و دغدغه جامعه است غافل نبوده است. این حرکت هر چند ضعیف بوده، ولی حضور دارد و متن را خالی نگذاشته، تا با متنی روبرو شویم که از هر دو نظر حرف هایی هرچند اندک برای گفتن داشته باشد. خسته ام، بزم تنهایی، غم نامه، شوق جوانه، دور دست و... از جمله اشعار عاطفه انسانی است که در آن ها از دغدغه های انسان امروز نسبت به دنیا و هستی و روح و روحیه انسانیت مطلب متذکر شده است. زبان عواطف همچنان روان، خوب، ساده، مهربان و صمیمی است.

در محور ایماژ، تشبیه قوی ترین مؤلفه بیانی است که کار تصویرسازی را برعهده داشته است و متن را غرق در ایماژ نموده و در کنار انبوه واژه های حسی و فعل های مکرر و حرکت زا باعث پویایی متن شده اند. در این میان، راوی هم اول شخص مفرد است که مورد میل خواننده عمل نموده است.

در محور صور خیال، بیشترین حرکت ها انجام شده، تشبیه به عنوان پرکاربردترین ایماژ موجود در این دفتر است که نوید پویایی را داده است. تشخیص نیز از انواع بیانی است که بعد از تشبیه کارکرد بسیار خوبی دارد. هر دو این تصویرها در احیاسازی و زنده نگاشتن و پویاسازی متن تأثیر فراوانی دارد. کارکرد صور خیال این متن، نسبت به متن قبلی ملکی پیروز تر عمل نموده و رو به جلوتر است. از این دیدگاه، هر چند که تشبیه، استوارترین پایه ایماژها در این دفتر است و در رتبه دوم هم تشخیص کار خود را انجام می دهد؛ ولی با فراوانی ایماژ سر و کار نداریم؛ زیرا که متن بر پایه تصویر بسته نشده و به نظرم می رسد که ملکی سعی نموده مطالب و مفاهیم را با زبانی غیرایماژی و ساده و روان بیان کند. تشبیهاتی هم که به کار گرفته شده اند، همگی کامل هستند و این کامل بودن تشبیه تأثیر فراوانی در پویایی متن داشته است.

زبان و ترکیب واژه ها بسیار قوی و عمیق چیده شده اند. این رویکرد در کنار مؤلفه های دیگر، سطح اندیشگی متن را بالا برده است. علاوه بر آن، روان نویسی که منجر به سادگی متن شده، از ویژگی های این متن است. واژه، ترکیبات و ایماژها همسو با عاطفه هستند. خبری از سوررئال نویسی در این متن دیده نمی گردد. متن بیشتر از هر چیزی سادگی و روانی را در نظر داشته است.

حضور پربسامد فعل و حذف نکردن آن ها، در پویایی شعر این مجموعه، تأثیر مفیدی ایفا نموده و بسامد واژه ها حسی، از جمله موارد دیگر پویایی متن است. از سوی دیگر حضور اشیاء مختلف و متفاوت و ورود دادن عواطفی که رویکرد و کنش حسی دارند از جمله مواردی که پویایی این متن را تضمین نموده و جملاتی زیبا و روان و دلنشین در بُعد زبانی فراوری نموده است.

راوی اول شخص مفرد است و در تصویرسازی ها از پرکارترین و پرکاربردترین عنصری محسوب می گردد که شرکت فعالی در سازش و ساخت ایماژها دارند.