در حوزه محصولات کشاورزی، مازاد-فروش هستیم نه صادرات محور - بی نهایت اس ام اس

در این نشست شرایط بازارهای هدف، قیمت، میزان صادرات و سهم ایران از بازارهای هدف در حوزه محصولات سیب زمینی، پیاز و هندوانه آنالیز شد. در ابتدای نشست بهزاد فکاری، کارشناس مالی مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب گزارشی با عنوان آنالیز تجارت سیب زمینی ایران در سال های 1379-1397 ارائه کرد. او در این گزارش شرایط فراوری و صادرات سیب زمینی در سطح دنیا، کشورهای مهم فراورینماینده و صادرنماینده سیب زمینی، فراوری و صادرات محصول سیب زمینی در ایران، سهم سیب زمینی از سبد صادراتی کشور و دنیا، شناسایی مقاصد صادراتی سیب زمینی ایران، رقبای ایران در مقاصد صادراتی قیمت سیب زمینی ایران را در مقایسه با رقبارا آنالیز کرد.

در بخشی از این گزارش گفته شد که میزان صادرات تابعی از میزان فراوری سیب زمینی در کشور است و همبستگی بالایی بین افت و خیزهای صادراتی سیب زمینی با افت و خیزهای فراوری سیب زمینی در کشور وجود دارد که نشان از مازاد فروشی سیب زمینی در بازارهای خارجی دارد. طبف آخرین اطلاعات فائو، در طی سال های 2013 الی 2017، کشور اصلی فراورینماینده سیب زمینی در دنیا، چین، هند، روسیه، اکراین و ایالات متحده امریکا است که ایران در طی دوره مذکور رتبه 13 فراورینماینده سیب زمینی در دنیا را به خود اختصاص داده است.

در طی سال های 2000 الی 2017، سهم ایران از فراوری سیب زمینی دنیا حدود 2/1 درصد بوده در صوتیکه سهم ایران از صادرات سیب زمینی دنیا حدود 3 درصد بوده است.

به گفته فکاری ارزش صادرات سیب زمینی در ایران در سال های اخیر فرایند افزاینده ای داشته است ولی ارزش دلاری در مقابل ارزش ریالی شکاف فزاینده دارد که دلیل آن افزایش ارزش دلار در برابر ریال است

فکاری گفت: مهم ترین بازارهای هدف سیب زمینی ایران از سال های 1379 الی 1397 عراق، آذربایجان، ترکمنستان، افغانستان و امارات متحده عربی است. یعنی تعداد کشورهایی مقصد صادراتی ایران حدود 20 کشور است ولی سهم عراق در میان این بازارها سهم قابل ملاحظه ای است.

فکاری تاکید نمود: با توجه به اینکه سهم بالایی از صادرات ما به سمت بازارهای عراق است این خطر وجود دارد که تمرکزگرایی ممکن است آسیب جدی به محصولات کشاورزی ایران بزند. سهم ایران از بازار عراق حدود 65 درصد و ترکیه 20 درصد بازار سیب عراق را در اختیار دارد.او ادامه داد: لبنان، کویت و اردن در بازار عراق حضور دارند اما رقبای جدی ایران در بازار عراق نیستند. همچنین در بازار آذربایجان 36 درصد بازار در اختیار روسیه است. ایران سهم کمتری نسبت به بازار عراق، در بازار آذربایجان دارد. البته تعرفه در این بازار برای روسیه کمتر از ایران در نظر گرفته شده است.

به گفته فکاری سیب زمینی در سبد صادراتی ما صندلی بالایی دارد و همچنین این محصول پتانسیل خوبی برای صادرات دارد. اما به دلیل محدودیتی که در بازارهای متعدد داریم مجبور هستیم که به کشور عراق صادر کنیم. به گفته فکاری بازار عراق بازار باثباتی نیست و ممکن است با یک بخشنامه این بازار به هم بریزد که این مسائل بارها رخ داده است.

بعد از آن علی محمودی، رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق همدان گفت: ما در حوزه صادرات محصولات کشاورزی مانند سیب زمینی مازاد فروش هستیم. سال جاری بارها بدون دانستن نظر بخش خصوصی صادرات را قطع و وصل کردند. درنتیجه این سیاست خیلی از قراردادهای رسمی ما آسیب دید. بارها درباره ماده 11 قانون مکرر صحبت کردیم ولی اجرایی نشد. بعضی از صادرات ما بااینکه بیمه نامه صندوق ضمانت صادرات را داشت ولی بازهم عملاً نتیجه ای در برنداشت. هنوز برای دولت جای نیفتاده داده است صادرات اهرم کنترل بازار نیست. برای همین ایران کشور صادرنماینده نیست ما مازادفروشی می کنیم و اولویت هم با بازار داخلی است. طوری که رد زمان مسائل بازار داخلی صادرات را قطع می نمایند درحالی که کشورهای صادرنماینده بازار خود را از دست نمی دهد اما در موقع مسائل خودش هم وارد می نماید و احتیاج خود را به وسیله واردات تأمین می نماید.

محمودی ادامه داد: موضوع دوم این است که ما هنوز ذائقه بازارهای هدف را به خوبی نمی شناسیم و هنوز نمی دانیم که چه محصولی مصرف نماینده را راضی می نماید؟ چقدر احتیاج دارد و با چه کیفیتی و برای این هدف چه سطحی را باید زیر کشت ببریم؟ همواره کیفیت فدای کمیت می گردد و سیاست وزارت جهاد کشاورزی و ستاد تنظیم بازار هرگز در جهت حمایت از صادرات نیست.

فرهاد اظهری مدیرعامل شرکت P.C.A از بازار محصول خیار در رودبار جنوب کرمان گوید که در روزهای اخیر جالیزکاران خیابان ها را با خیار بستند. جهاد کشاورزی ما هیچ شناختی از بازارهای هدف خود ندارد.

امید گیلانپور، معاون مالی صندوق توسعه ملی که ریاست نشست را برعهده دارد، در ادامه نشست گفت: بعضی معتقدند که اطلاعات آماری واقعیت را شرح نمی دهد اما آیا شما جایی را می شناسید که آمار دقیقی در اختیار پژوهشگر قرار دهد؟ باید برای شناخت بازار و پدیده ها به آمار دسترسی داشته باشیم. اینکه قیمت سیب زمینی ترکیه در بازار عراق سه برابر است باید بتوانیم با تکیه بر داده های آماری واقعیت را تبیین کنیم؟

اما اظهری معتقد است که همه اماره ای ارائه شده در مراکز آماری ما مستند نیست و همین اماره ای نادرست سبب خواهد شد که ما از بازارهای منطقه حذف شویم. او کشت خیار در رودبار را نتیجه همین اماره ای نادرستی می داند که زندگی کشاورز با آن به خطر می افتد.

بار دیگر گیلانپور می پرسد به آمار حتماً احتیاج داریم اما برای به دست آوردن آمار درست به کجا باید مراجعه کرد؟ سؤالی که اظهری در پاسخان از مشاهده میدانی در بازارهای روسیه می گوید بازار میادین تره بار و فروشگاه های زنجیره ای مرکز خوبی است که نشان دهد ما چقدر صادرات به روسیه داریم.

محمودی هم گفت که دلیل حضور ما در بازارهای عراق مزیت قیمتی ما است اما ما در بازار روسیه حضور جدی نداریم. برای اینکه ما عضو بازار دنیای نیستیم.[بهزاد1] [LE2]

او ادامه می دهد: البته ما در بازار عراق هم مسائل جدید داریم. یکی از این مقررات گمرک و نحوه حمل بار به عراق است که بارها گفته شده اگر ماشین های ما نمی توانند به عراق وارد شوند ماشین آن ها به داخل ایران بیاید ولی وزارت خارجه و سایر ارگان های مرتبط همکاری نمی نمایند و درنتیجه این عدم همکاری کالای فسادپذیر خراب می گردد و این درنتیجه جابه جایی بار در کامیون ها کیفیت بسته بندی محصول از بین می رود.

محمودی ادامه داد: ما باید به ظرفیت و مزیت خود در حوزه صادرات توجه کنیم؛ این دو حوزه ای جدا از هم هستند. از طرف دیگر باید استانداردهای خود را تغییر دهیم. کویت و قطر مصرف نماینده سیب زمینی هستند اما استاندارد آن ها با استاندارد آلمان در حوزه غذایی یکی است و آن ها محصول ایران را خریداری نمی نمایند. ما باید مطالعه دقیقی درباره انواع سموم داشته باشیم.

معتمد، معاون سازمان تعاون روستایی هم از شرایط و کارهای شرکت های تعاونی در حوزه صادرات گفت. بعد از آن جواد سعادت از سازمان توسعه تجارت ایران درباره آمار گمرک و مرکز آمار ایران گفت.

او تاکید نمود که ما مغایرت آماری نداریم ولی باید صادرنماینده ها و فراورینماینده ها درباره حوزه کاری خود دقت کافی داشته باشند و موانع کار را بشناسند. ولی اظهری در اعتراض به او گفت که باید به این هم پاسخ دهید که وظیفه دستگاه های نظارتی کجا است؟ ولی سعادت از تعدد دستگاه های تصمیم گیرنده گفت و تاکید نمود که ما بیشتر شبه صادرنماینده داریم و بیشتر مسائل از این حوزه است.

آنالیز و تحلیل فرایند قیمت های صادراتی پیاز و موسیر و آنالیز علل نوسان آن در بازارهای دنیای موضوع گزارش حامد رفیعی، عضو هیات علمی گروه اقتصاد کشاورزی دانشگاه تهران است.

او در ابتدا فرایند مقدار فراوری پیاز در ایران را در بین سال های 1386 تا 1397 آنالیز کرد؛ که این فرایند در بین سال های تقریباً ثابت بوده است و بعد از آن فرایند صادرات پیاز و موسیر گفت. صادرات پیاز ایران در سال 2018 324.7 هزار تن بوده است.

در سال 2001 مقدار صادرات پیاز 16 و در سال 2017 این مقدار 11 بوده و ارزش صادرات رد سال 2001 22 و در سال 2017 16 بوده است.

به گفته رفیعی 4 درصد سهم صادرات بازار در 2018 مال ایران بوده که این سهم نوسانی است.

او در ادامه با این پرسش که آیا فراوری علت صادرات بوده یا صادرات علت فراوری به این نتیجه می رسد که در ایران همواره فراوری علت صادرات است و صادرات مشوق فراوری نبوده است.

او از کشورهای هدف ایران که نام می برد و به سهم بالای کشور عراق از محصول پیاز اشاره می نماید که ایران رتبه یکم را در این بازار دارد و بعد از آن ترکیه صندلی دوم را در اختیار دارد. همچنین محصول پیاز به کشورهای ترکمنستان، افغانستان، ارمنستان هم صادر می گردد.

در بخشی از این گزارش آمده که ایران صندلیی در میان کشورهای واردنماینده پیاز ندارد و مالزی، آمریکا و عربستان واردنماینده پیاز هستند.

سومین گزارش را محمدمهدی فارسی با موضوع آنالیز فرایند صادرات هندوانه ارائه کرد. فارسی درباره فراوری و صادرات هندوانه در سطح دنیا، کشورهای اصلی فراورینماینده و صادرنماینده، فراوری و صادرات هندوانه در ایران، شناسایی مقاصد صادراتی ایران و شناسایی رقبا در مقاصد صادراتی ایران در این گزارش گفت.

در بخشی از این گزارش آمده است: میانگین سهم 3.2 درصدی هندوانه از کل فراوری محصولات کشاورزی در طول دوره 1379 تا 1397 به طور میانگین در حدود 3.2 درصد است.

در بخشی از گزارش آمده است: بیشترین سهم با 17 درصد مربوط به سال 1393 و کمترین سهم با 5.3 درصد مربوط به سال 1382 است. میانگین 2 درصدی سهم هندوانه از ارزش صادرات محصولات کشاورزی در بین سال های 1379 تا 1397 است. همچنین بیشترین سهم با 3.5 درصد مربوط به سال 1393 و کمترین سهم با 0.86 درصد مربوط به سال 1381 است.

همچنین در بخشی از این گزارش بیان شده که چین بزرگ ترین فراورینماینده هندوانه با میانگین فراوری 74 میلیون تن و ایران و ترکیه با میانگین فراوری 3.9 میلیون تن در رده های دوم و سوم است. اما سهم ایران در فراوری هندوانه در سال 2017 حدود 3.4 میلیون تن است.

در بین سال های 1379 تا 1397 در ایران 118 درصد فراوری هندوانه رشد داشته است. همچنین قیمت هندوانه صادراتی ایران به عراق به میانگین قیمت محصول وارداتی در این کشور بسیار نزدیک است. حجم زیاد هندوانه وارداتی از ایران دلیل اصلی این مسئله است.

به گفته فارسی کشورهای ایران، استرالیا، هندوستان و اردن بزرگ ترین کشورهای صادرنماینده هندوانه به کشور امارات هستند. از ارزش واردات محصول هندوانه به امارات متحده عربی در سال 2017 سهم ایران 44 درصد است. کشورهای ایران، سودان و سوریه مهم ترین کشورهای صادرنماینده هندوانه به ترکیه هستند سهم 89 درصدی ایران از ارزش واردات محصول هندوانه به ترکیه در سال 2017 ثبت شده است.

به گفته فارسی بیشترین تعرفه در نظر گرفته شده برای واردات هندوانه از ایران با 176 درصد مربوط به کشور تایلند است و پس از آن ترکیه با تعرفه 86.4 درصد در رتبه بعدی قرار گرفته است.